لوازم تزریقات و خونگیری

همه چیز درباره تزریقات و خونگیری

تزریقات و خونگیری دو بازوی مهم فرآیندهای پزشکی در راستای تشخیص و درمان بیماری‌ها می‌باشد. پزشکان به وسیله این دو اقدام می‌توانند بیماری فرد را به درستی تشخیص داده و با تجویز و تزریق داروی مناسب به کسب بهبود بیمار کمک کنند. این دو فرآیند پرتکرار در بیمارستان‌ها و سایر مراکز پزشکی از اهمیت بسزایی برخوردار هستند، لذا در این مقاله به تشریح اقدامات تزریقات و خونگیری و نکات مهم در اجرای آنان پرداخته‌ایم.

تزریق چیست؟

تزریق به عنوان یک راه جهت وارد کردن دارو یا ماده شیمیایی به بدن افراد به منظور پیشگیری، تشخیص یا درمان می‌باشد. در تزریق یا انژکسیون (Injection) ماده شیمیایی وارد شده به بافت بدن به حالت مایع بوده و با بکارگیری سرنگ و سرسوزن به بافت بدن نفوذ می‌کند. در بسیاری از موارد تزریقات با استفاده از وسایل دیگر مانند جت اینجکتور نیز صورت می‌گیرد. ماده تزریقی حالات مختلفی می‌تواند داشته باشد. به عنوان مثال، در تزریق جامد ماده با آب تزریقی مخلوط شده و به صورت محلول در می‌آید. ماده تزریقی به شکل مایع نیز می‌تواند با سایر مواد ترکیب شده و تزریق شود. البته انجام تزریق به شکل مایع در مایع (امولسیون) و جامد در مایع (سوسپانسیون) نیز رایج می‌باشد.

انواع تزریقات

تزریقات را از نظر محل تزریق می‌توان به هفت دسته تزریق عضلانی، تزریق داخل وریدی، تزریق زیرجلدی، تزریق داخل جلدی، تزریق داخل صفاقی، تزریق داخل مفصلی و تزریق داخل نخاعی طبقه‌بندی کرد.

تزریقات عضلانی

دسته اول که رایج‌ترین نوع تزریق است، تزریق عضلانی نامیده می‌شود. زاویه تزریق در این نوع تزریق، 90 درجه بوده و زمانی که دارو از راه گوارش جذب نمی‌گردد یا فرآیندهای گوارشی به دارو آسیب می‌رساند و یا پس از جذب در کبد به میزان زیادی تخریب می‌گردد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تزریق عضلانی که نوک سوزن وارد عضله می‌شود معمولا از سرنگ‌های 2-5 میلی‌متری استفاده می‌شود، برای انتخاب شماره و طول سرسوزن نیز به فاکتورهایی همچون نوع ماهیچه، محل تزریق یا میزان بافت چربی توجه می‌شود.

عضلات انتخابی برای عمل تزریق می‌تواند بازو، باسن (دورسو گلوتئال)، جلوی ران (رکتوس فمورالیس) و وستوس لترالیس به خصوص برای کودکان باشد.

تزریقات داخل وریدی

تزریق داخل وریدی که با زاویه حدود 30 درجه صورت می‌گیرد، برای اعمالی چون درمان فوری بیمار، تهوع شدید یا کما، عدم امکان تجویز خوراکی یا آسیب شدید به دارو در صورت استفاده از سایر روش‌ها مورد استفاده است. محل تزریق در این نوع تزریقات داخل ورید بوده و شناخته‌شده‌ترین نوع آن سرم درمانی می‌باشد.

تزریق زیرجلدی

تزریق زیرجلدی معمول‌ترین روش برای تزریق انسولین، مورفین یا هروئین می‌باشد. بدلیل آنکه بافت زیرجلدی از بافت چربی با خونرسانی ضعیف تشکیل شده‌، بنابراین مدت زمان جذب ماده تزریقی بیشتر و طولانی‌تر از مدت زمان جذب در ماهیچه است.

مراحل تزریق این قبیل از تزریقات مانند تزریق انسولین بدین شکل است که ابتدا پوست به سمت بالا کشیده می‌شود، سپس سر سرنگ انسولین با زاویه 90 درجه و سایر تزریقات به زاویه 45 درجه وارد بافت بدن شده و تزریق صورت می‌گیرد.

تزریق داخل جلدی

رایج‌ترین روش برای تشخیص حساسیت‌ها و تست آلرژیک استفاده از تزریق داخل جلدی می‌باشد. بدین منظور سرنگ با زاویه 15-10 درجه نسبت به پوست قرار گرفته و سرسوزن به آرامی به اندازه 2-3 میلیمتر وارد پوست می‌شود. با تزریق مقدار کمی از دارو یا ماده موردنظر مانند پنی‌سیلین به صورت آهسته جذب بدن شده و تاثیرات موضعی آن نمایان می‌گردد.

تزریق داخل صفاقی

صفاق پرده‌اي متشكل از يك بافت همبند نيمه تراواست كه معده و طحال و كبد و روده ها را تحت پوشش قرار داده است. بدلیل آنکه خونرساني در اين عضو بسيار بالاست، براي تصفيه مواد زائد و آب اضافي از خون ايده آل بوده و یکی از بهترین محل‌ها برای تزریق دارو جهت تسکین درد می‌باشد. در تزریق داخل صفاقی دارو مستقیما به حفره صفاق وارد می‌شود و به سرعت جذب می‌گردد.

تزریق داخل مفصلی

تزریق داخل مفصلی یک روش برای تزریق دارو به مفصل بویژه مفصل زانو به منظور کاهش درد، التهاب و … می‌باشد. دارو تجویز شده بدین منظور اغلب کورتون بوده و برای کاهش درد بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تزریق داخل نخاعی

تزریق درون نخاعی به عنوان یک روش موثر برای تشخیص منشا درد در کمر، بازو، پا یا گردن و همچنین کاهش درد بکار گرفته می‌شود. برای انجام این روش ابتدا از فلورسکوپی و تزریق ماده کنتراست استفاده می‌شود و سپس محل دقیق تزریق مشخص می‌گردد.

لوازم و وسایل تزریقات

یک تزریق مناسب از سه فاکتور تشکیل شده‌است. بدین منظور برای انجام فرآیند تزریق به بیمار و مشخصات وی، تکنسین دارای مهارت کافی و آگاه به تجهیزات و دستورالعمل‌ها و در نهایت تجهیزات و ابزار مناسب و استاندارد مورد نیاز است. لوازم تزریقات مورد استفاده جهت یک تزریق ایمن و مناسب می‌تواند شامل: ﺗﺮاﻟﯽ ﭘﻨﺒﻪ، اﻟﮑﻞ، ﺗﯿﻎ اره، ﭘﻨﺲ، دﺳﺘﮑﺶ، ﺗﻨﺴﻮﭘﻼﺳﺖ، ﺳﺮﻧﮓ و ﺳﺮﺳﻮزن، ﮔﺎز اﺳﺘﺮﯾﻞ،ﮔﺎرو، آﻧﮋﯾﻮﮐﺖ، اﺳﮑﺎﻟﭗ وﯾﻦ، اﻧﻮاع سرم‌ها، ﭘﺎﯾﻪ ﺳﺮم، رﺳﯿﻮر، داروی ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺷﺪه، ﺳﻔﺘﯽ ﺑﺎﮐﺲ، داروهای اﺣﯿﺎء،ﮐﭙﺴﻮل اﮐﺴﯿﮋن و … باشد.

با ابلاغ پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های تزریق این فرایند به شکل صحیح و علمی صورت می‌پذیرد. استفاده از بهترین لوازم تزریقات از جمله سرنگ و سرسوزن با بالاترین کیفیت در دستور کار تمام مراکز بهداشتی و درمانی قرار دارد.

برای انتخاب وسایل تزریقات باید به عواملی همچون سن و وضعیت بیمار همچون: طول و گیج نیدل یا سرنگ انسولین برای اطفال، بزرگسال یا افراد چاق یا لاغر توجه شود.

تکنسین تزریق قبل از تزریق بایستی به بررسی و ارزیابی تجهیزات و لوازم تزریقات بپردازد و از نوع و نحوه بسته‌بندی، استریلیزاسیون، عدم استفاده قبلی و … اطمینان کسب نماید.

تهیه لوازم مصرفی تزریقات

با توجه به آنکه تجهیزات تزریقات از جمله وسایل کاربردی در مراکز بهداشتی و درمانی می‌باشد، تهیه و توزیع وسایل و تجهیزات تزریقات از اهمیت بالایی برخوردار است. امروزه بدلیل پیشگیری از انتقال بیماری‌های منتقله از راه خون و مایعات ترشح شده از بدن استفاده از لوازم تزریقات بصورت یکبار مصرف در اولویت قرار دارد. بنابراین تجهیزات استفاده در مراکز ارائه دهنده خدمات مراقبتی و درمانی باید از کیفیت مناسب برخوردار باشند.

تعداد لوازم و ابزار تزریقات مصرفی در بخش‌های مختلف بیمارستان‌ها، اورژانس‌ها، کلینیک‌ها و سایر مراکز پزشکی رقم بسیار بالایی گزارش شده‌است. به عنوان مثال مطابق با آخرین اطلاعات به طور متوسط سالانه بیش از 750 میلیون عدد سرنگ در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین خرید لوازم تزریقات به میزان مورد نیاز برای تمامی مراکز پزشکی ضروری می‌باشد.

با توجه به آنکه تعداد لوازم مصرفی تزریقات میزان قابل توجهی است بنابراین خرید تجهیزات تزریقات با قیمت و کیفیت مناسب اهمیت دارد. بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی بخش بزرگی از بودجه در اختیار خود را به خرید و تجهیز وسایل تزریق اختصاص می‌دهند، لذا تهیه این تجهیزات با قیمت مقرون به صرفه برای کنترل هزینه‌های تحمیلی مهم می‌باشد.

کارخانجات و شرکت‌های تهیه و توزیع کالاهای تزریقاتی با ارائه قیمت وسایل تزریقات به دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌ها و مراکز درمانی دولتی و خصوصی سعی دارند تا سهمی در تامین نیاز پزشکی به کالاهای تزریقاتی داشته باشند. بیمارستان‌ها و مراکز مختلف با بررسی قیمت فروش وسایل تزریقات و در نظر گرفتن میزان کیفیت و مطابقت با استاندارد نسبت به خرید تجهیزات تزریقات اقدام می‌نمایند.

خونگیری

خونگیری از دیگر فرآیندهای پزشکی می‌باشد که اغلب به منظور تشخیص بیماری‌ها و دیگر اهداف پزشکی انجام می‌پذیرد. خون‌گیری یا نمونه‌گیری یک روش نیمه تهاجمی برای برداشتن سلول‌ها و مایع برون‌سلولی یا همان پلاسما از بدن بیمار به منظور انجام آزمایش خون است. در خونگیری رگ به وسیله یک سوزن یا همان نیدل سوراخ شده و خون بوسیله سرنگ یا لوله تخلیه از بدن خارج می‌شود.

انجام فرآیند خون‌گیری بعنوان یک مداخله پزشکی برعهده کارشناس آزمایشگاه، پرستار و یا مسئول خون‌گیری می‌باشد. ضمن آنکه کارکنان و تیم درمان با اصول خونگیری آشنا هستند در اورژانس، نیروهای فوریت پزشکی و نیز پزشکان آمبولانس می‌توانند اقدام به خون‌گیری نمایند.

انواع روش خونگیری

فعالیت‌های خون گیری براساس نوع رگ که خونگیری از آن انجام می‌شود می‌توان سه روش خونگیری وریدی، شریانی و مویرگی را برای انواع خونگیری بیان کرد. علاوه بر آن همانطور که اشاره شد، خونگیری بوسیله لوازم خونگیری مورد استفاده یعنی سرنگ یا لوله خلا و یا سیستم ونوجکت نیز تقسیم بندی می‌شود.

خونگیری وریدی

بیشتر آزمایشات مربوط به خون از نوع خون وریدی می باشند. مناسبترین محل برای خونگیری چین داخلی آرنج می‌باشد، اگر چه از محل‌های دیگر همچون پشت ساعد، پشت دست یا پا نیز می‌توان خون‌گیری را انجام داد. این نمونه گیری ممکن است با سرنگ یا لوله خلا (سیستم ونوجکت) انجام شود. چنانچه از خونگیری ورید با سرنگ استفاده می‌شود، پس از بستن گارو و باز و بسته کردن بازو، خون از شریان وارد ورید می شود. بدلیل آنکه خون نمی‌تواند به ورید برگردد حبس شده و فشار خون در موضع افزایش می‌یابد. کارشناس آزمایشگاه باید نیدل سرنگ را وارد ورید نماید و با کشیدن پیستون، خون با فشار وارد ستون سرنگ می شود. در خونگیری با استفاده از لوله خلا یا ونوجکت نیز وسیله خونگیری یک نیدل می باشد که به محفظه ای خلا وصل شده و لوله‌های خلا تا زمان مکش متصل به نیدل می‌باشند.

خونگیری شریانی

خونگیری شریانی در مقایسه با خونگیری ورید رایج نمی‌باشد. با توجه به آنکه انجام این نمونه‌گیری مستلزم دقت و دانش تخصصی از آناتومی عروق است و همچنین شریان ها در عمق زیادی قرار دارند انجام آن سخت‌تر می‌باشد. اغلب خونگیری شریانی به منظور آزمایش گاز‌های خونی (ABG) مورد استفاده قرار می‌گیرد. خون شریانی برعکس خون وریدی با فشار وارد ستون نمی شود و باید با ساکشن دستی یا آسپیراسیون سرنگ خونگیری انجام شود.

خونگیری مویرگی

چنانچه رگ‌های فرد نامشخص باشد یا تحت شیمی درمان قرار بگیرد از خونگیری مویرگی استفاده می‌شود. این روش که برای نمونه‌گیری از نوزادان نیز بکار می‌رود از روی دست یا در مواردی نادرتر از روی پا انجام می شود. باید توجه داشت که ساختار مویرگ از ظرافت خاصی برخوردار بوده و امکان پاره شدن آن وجود دارد بنابراین بر سختی این روش از خونگیری افزوده و نیدل خیلی سطحی وارد پوست می شود.

تجهیزات خونگیری

تجهیزات و لوازم مورد نیاز جهت خونگیری شامل: تورنیکه یا گارو، دستکش، سرنگ یا لوله تخلیه و نیدل نگهدار،

پد ضد عفونی کننده، نیدل شماره 20 یا 21 (برای ساعد) یا 25 (برای مچ، دست یا آرنج و برای کودکان)، لوله های جمع آوری نمونه رنگ بندی شده با افزودنی مناسب، بازوبند، لانست یکبار مصرف، پد گاز دو اینچی، برچسب، فرم درخواست آزمایش، وسیله گرم‌کننده موضع خونگیری و چسب پانسمان می‌باشد.

لوازم خونگیری توسط شرکت‌ها و کارخانجات تولید و توزیع کالاهای تزریقاتی پزشکی عمده در اختیار مراکز بهداشتی و درمانی قرار می‌گیرد.

کارشناسان و تکنسین‌های تزریقات و خونگیری باید از دقت عمل بالایی برخوردار باشند. آنان باید از صحت عملکردی لوازم تزریقات و خونگیری اطمینان کسب نمایند و با عملکرد صحیح و درست خود نقش خود را به خوبی در روند تشخیص و درمان بیماران ایفا کنند.